فرهنگ لغات و اصطلاحات سفرنامه های ارباب مناصب در دوره قاجار

چکیده سفرنامه ها از جمله اسناد معتبر تاریخی هستند که ما را با اوضاع سیاسی ، اجتماعی هر عصر آشنا می کنند. . سابقه سفرنامه نویسی در ایران به قرون اولیه اسلامی می رسد و از آن زمان تاکنون سفرنامه های زیادی تألیف شده است. بیشترین سفرنامه ها در عصر قاجار نوشته شده و علل متعددی چون علاقه شخصی شاهان و درباریان به سفرنامه نویسی ، گسترش روابط با دیگر ملل دارد. سفرنامه های این عصر گنجیه ارزشمندی از لغات را از اسم شهرها ، رودها ، پرندگان و جانوران گرفته تا لغات و اصطلاحات عامیانه گفتاری و درباری در خود جای داده است. به نظر می رسد که این عصر حلقه مفقوده ای در حیطه لغت شناسی باشد و چون به عصر ما نزدیک است برخی به خطا پنداشته اند که لغات و اصطلاحات آن دوره همچون لغات امروز ماست. در صورتی که سادگی نثر سفرنامه ها و دیگر اسناد بجا مانده از این دوره چنین تصوری را بوجود آورده است. تفحص و تعمق در این کتب نشان می دهد که بسیاری از لغات آن دوره در لغتنامه ها و فرهنگ ها مضبوط نیست. نکته دیگر وجود لغات فرنگی در نثر این دوره است. عصر قاجار دروازه ورود لغات فرنگی به حوزه زبان و ادبیات فارسی است. به نظر می رسد عواملی چون آشنایی سران حکومت و صاحب منصبان قاجاری با زبان فرانسه و روسی، تفاخر اهل علم به دانستن و بکارگیری لغات فرنگی ، ورود اختراعات با همان اسامی فرنگی خود به ایران. مراوده گسترده با دول خارجی و روزنامه ها و جراید در این امر موثر بوده است. فرهنگ حاضر لغات و اصطلاحات سفرنامه های ارباب مناصب این عصر را مورد بررسی قرار داده و تمامی مدخل های مستخرج را با لغتنامه عظیم دهخدا مقابله کرده است و در پایان فهرستی از مدخل هایی که در آن لغتنامه از قلم افتاده است و یا شاهد مثالی برای آن ذکر نگردیده ، ارائه کرده است. در مواردی که معنی مدخلی در لغتنامه موجود نبوده معنی آن با استفاده از دیگر فرهنگ ها و دایره المعارف های تخصصی ذکر گردیده است.